„Nie ma twojego dziecka na liście przyjętych” – usłyszała Magda, mama 8-letniego Jasia z autyzmem, gdy przyszła do szkoły z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego. Jakie są prawa rodziców dziecka z niepełnosprawnością w polskim systemie edukacji? Okazuje się, że wiele, ale niewielu o nich wie. W tym artykule przejdziemy przez kluczowe przepisy, praktyczne wskazówki i historie, które pokazują, jak walczyć o godne miejsce dla swojego dziecka.

Podstawa prawna: co mówią przepisy?

W Polsce prawa rodziców dzieci z niepełnosprawnością reguluje przede wszystkim Ustawa o systemie oświaty oraz Rozporządzenie MEN w sprawie kształcenia specjalnego (ostatnia nowelizacja w marcu 2023 roku). Kluczowe zapisy to:

• Prawo do wyboru szkoły (publicznej, integracyjnej lub specjalnej) – o ile pozwalają na to możliwości psychofizyczne dziecka.
• Obowiązek szkoły przyjęcia dziecka z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego (art. 127 ust. 3).
• Możliwość udziału w tworzeniu Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego (IPET).

Porównanie: W przeciwieństwie do systemów np. w USA, gdzie rodzice często muszą sami finansować terapie, w Polsce wiele świadczeń (jak zajęcia z logopedą czy rehabilitacja) jest refundowanych. Ale – uwaga – kolejki potrafią być długie. Średni czas oczekiwania na diagnozę w poradni psychologiczno-pedagogicznej to 3-6 miesięcy.

Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego – twój najważniejszy dokument

„Bez tego papieru jesteś nikim” – powiedziała mi kiedyś matka dziecka z zespołem Downa. Trochę dramatycznie, ale coś w tym jest. Orzeczenie wydaje publiczna poradnia psychologiczno-pedagogiczna i to ono otwiera drzwi do:

• Dodatkowych godzin zajęć (rewalidacja, terapia pedagogiczna).
• Finansowania pomocy dydaktycznych (np. specjalistyczne oprogramowanie dla dzieci niedowidzących).
• Zatrudnienia asystenta nauczyciela (tzw. nauczyciel wspomagający).

Ważne: Orzeczenie trzeba odnawiać co 2-3 lata (w zależności od wieku dziecka). Wielu rodziców o tym zapomina i potem musi się tłumaczyć, dlaczego np. zajęcia z integracji sensorycznej nagle zniknęły z planu lekcji.

Scenka z życia:

„Przyszłam na zebranie i usłyszałam: »Pani syn przeszkadza w lekcjach, proszę go zabierać wcześniej«. Dopiero gdy wyciągnęłam orzeczenie i przypomniałam o obowiązku zapewnienia asystenta, dyrektor nagle »znalazł« środki w budżecie” – opowiada Anna, mama chłopca z ADHD.

Indywidualny Program Edukacyjno-Terapeutyczny (IPET) – nie tylko dla szkoły

IPET to nieformalna „umowa” między rodzicami a placówką. Powinien zawierać:

• Cele edukacyjne dostosowane do możliwości dziecka (np. nauka czytania metodą globalną dla dzieci z dysleksją).
• Wykaz zajęć specjalistycznych (np. 2 godziny logopedii tygodniowo).
• Informacje o dostosowaniach (dłuższy czas na sprawdzianach, możliwość odpoczynku w trakcie lekcji).

Praktyczna rada: Domagaj się kopii podpisanego IPET-u. W jednej ze szkół w Poznaniu w 2022 roku rodzice wygrali sprawę w kuratorium właśnie dzięki temu, że mieli dokumentację potwierdzającą, iż szkoła nie realizowała zapisów programu.

Gdy szkoła nie spełnia obowiązków – gdzie szukać pomocy?

Niestety, teoria często rozmija się z praktyką. Co robić, gdy:

• Dyrektor odmawia przyjęcia dziecka mimo miejsca w szkole? Krok 1: Pisemne wezwanie do wywiązania się z obowiązku (art. 39 ust. 1 Ustawy). Krok 2: Skarga do kuratorium oświaty.
• Nauczyciel ignoruje zalecenia z IPET? Rozwiązanie: Wniosek o nadzór pedagogiczny (można złożyć nawet online przez platformę e-Kuratorium).

Dane: W roku szkolnym 2022/2023 do rzecznika praw dziecka wpłynęło 147 skarg dotyczących nieprzestrzegania praw uczniów z niepełnosprawnościami. W 68% przypadków interwencja przyniosła poprawę sytuacji.

Dofinansowania i ulgi – o czym warto wiedzieć?

Poza edukacją, rodzice mają prawo do:

• Świadczenia pielęgnacyjnego (1971 zł miesięcznie w 2024 roku) – jeśli rezygnują z pracy, by opiekować się dzieckiem.
• Ulgi rehabilitacyjnej (do 2280 zł rocznie) – na wydatki związane z leczeniem.
• Dofinansowania do turnusów rehabilitacyjnych (nawet 2000 zł raz w roku).

„Serio? Nie wiedziałam, że mogę odliczyć koszt słuchawek wyciszających dla mojego syna z nadwrażliwością słuchową!” – to częsta reakcja na warsztatach dla rodziców.

Podsumowanie: wiedza to twoja siła

Prawa rodziców dziecka z niepełnosprawnością w polskim systemie edukacji istnieją, ale często trzeba o nie zawalczyć. Klucz to: dokumentacja (orzeczenie, IPET), świadomość przepisów i – niestety – czasem determinacja w składaniu skarg. Ale warto. Bo każda wygrana bitwa to krok ku lepszej przyszłości twojego dziecka.

A ty? Masz doświadczenia z realizacją praw dziecka w szkole? Podziel się w komentarzu – może twoja historia pomoże innym rodzicom!

Kasia

Witaj na blogu dla rodziców, którzy chcą być blisko swoich dzieci – bez presji bycia idealnymi. Znajdziesz tu praktyczne porady, szczere historie z życia mamy dwójki urwisów, przetestowane sposoby na zabawę, rozwój, wspólne spędzanie czasu i… przetrwanie trudniejszych dni.

Od ciąży, przez niemowlęce noce, aż po pierwsze dni w przedszkolu – jesteśmy tu, by dzielić się doświadczeniem, wspierać i inspirować.

💛 Mniej perfekcji. Więcej bliskości.

Blog tworzony z myślą o Tobie – mamie, tacie, cioci, dziadku – każdemu, kto chce być ważną częścią dzieciństwa.